top of page

RUNY W MITOLOGII NORDYCKIEJ

DziÅ› pewnym faktem jest, że runy to alfabet powstaÅ‚y na skutek ewolucji systemów pisma w okolicach I w. n.e., używany przez ludy germaÅ„skie. UstaliliÅ›my to dziÄ™ki konkretnym badaniom, które bezpoÅ›rednio wskazujÄ… Å›cieżkÄ™ rozwoju, jakÄ… przebyÅ‚ alfabet runiczny by uksztaÅ‚tować siÄ™ do formy w jakiej znamy go dziÅ›. Niemniej jednak ludzie późnej starożytnoÅ›ci i wczesnego Å›redniowiecza nie mogli przecież w żaden sposób zbadać pochodzenia swojego pisma, prawda? Nie mieli do tego ani technologii, ani wiedzy - musieli sobie wiÄ™c radzić z tym, co mieli: wyobraźniÄ….

​

Starożytni Grecy to idealny przykÅ‚ad, który zobrazuje wam to, co mam tu na myÅ›li. Otóż, jako lud na nieco niższym poziomie cywilizacji niż my (nie posiadajÄ…cy chociażby prÄ…du czy Internetu) musieli w jakiÅ› sposób tÅ‚umaczyć sobie konkretne zjawiska. Na tej podstawie tworzyli historie zwane mitami, które wydawaÅ‚y im siÄ™ sensowne i w dostateczny sposób speÅ‚niaÅ‚y swoje obowiÄ…zki. Wystarczy spojrzeć na mit o Demeter i Persefonie, który zgrabnie tÅ‚umaczy nam obecność pór roku, albo zagÅ‚Ä™bić siÄ™ w historiÄ™ Atlasa i w geografiÄ™ póÅ‚nocnej Afryki, aby szybko poÅ‚Ä…czyć kropki i zauważyć powiÄ…zanie.

​

DokÅ‚adnie to samo przydarzyÅ‚o siÄ™ w Skandynawii, gdzie dominowaÅ‚o pogaÅ„stwo i wiara w równie wielu bogów, co w ówczesnej Grecji i Rzymie. Wyznawcy tej religii tworzyli swoje historie, z których zdecydowanie najpopularniejszÄ… jest ta o nadchodzÄ…cym Ragnaröku, zgubie, w której miaÅ‚y zginąć niemalże wszystkie bóstwa, i wokóÅ‚ której obracaÅ‚o siÄ™ wiele pokrewnych wÄ…tków majÄ…cych do niej doprowadzić. My jednak spojrzymy bliżej na nieco innÄ… historiÄ™.

​

Odyn, jak niektórzy z was mogÄ… wiedzieć, to zwyczajnie szef bogów, jakkolwiek trywialnie to nie zabrzmi. W mitologii istniaÅ‚y również trzy boginie losu (zupeÅ‚nie jak w greckim odpowiedniku, hm...), które nieustannie zapisywaÅ‚y na korze Yggdrasilu, magicznego drzewa rosnÄ…cego w centrum wszechÅ›wiata, przeznaczenie wszystkich istot. Nazywano je Nornami, których imiona to Uld, Skuld i Werdandi. Odyn obserwowaÅ‚ je, a przez swojÄ… paskudnÄ… naturÄ™ pozazdroÅ›ciÅ‚ ich wiedzy. Z tego powodu postanowiÅ‚ siÄ™ poÅ›wiÄ™cić, aby móc posiąść choć jej czÄ…stkÄ™ (miaÅ‚ w zwyczaju ogromne poÅ›wiÄ™cenia dla wiedzy, zdarzyÅ‚o mu siÄ™ na przykÅ‚ad wyÅ‚upać sobie oko). Opowieść tÄ™ możemy przeczytać w zwrotkach 138-139 Hávamálu, zbioru nordyckich poematów, na którego temat wiÄ™cej informacji znajdziesz poniżej.

HÁVAMÁL

Hávamál, jak już wspomniaÅ‚em, to zbiór nordyckich poematów, sam bÄ™dÄ…cy częściÄ… jeszcze wiÄ™kszej kolekcji. Jako ogóÅ‚ treÅ›ci jest on bardzo wartoÅ›ciowym źródÅ‚em wiedzy dotyczÄ…cej filozofii, jakÄ… kierowali siÄ™ Skandynawowie najpewniej w Erze Wikingów.

​

Nazwa "Hávamál" to dosÅ‚ownie z jÄ™zyka staronordyckiego "SÅ‚owa Háviego" - imiÄ™ to byÅ‚o jednym z wielu nadanych poznanemu przez was powyżej Odynowi. Jako powiÄ…zane z tym bogiem sÅ‚owa zapisane na stronach poematu (bÄ™dÄ™ używaÅ‚ terminu "zbiór poematów" i "poemat" naprzemiennie) tym bardziej nabierajÄ… wartoÅ›ci w oczach czytelnika, który odbiera je w charakterze Å›wiÄ™tych porad, a być może nawet zasad.

​

Choć nie miaÅ‚em jeszcze okazji przeczytać w caÅ‚oÅ›ci żadnego tÅ‚umaczenia, czy to angielskiego, czy polskiego (w Polsce dostÄ™pne jest wydanie autorstwa Apolonii ZaÅ‚uskiej-Strömberg, ale niestety ciężko je zdobyć), to spotkaÅ‚em siÄ™ z kilkoma cytatami i wyciÄ…gami z caÅ‚oÅ›ci, i muszÄ™ przyznać, że te teksty sÄ… naprawdÄ™ imponujÄ…ce. ZaskakujÄ…co odnajdujÄ… swoje miejsce w dzisiejszej rzeczywistoÅ›ci i potrafiÄ… siÄ™ przydać nawet nam, żyjÄ…cym przynajmniej kilkaset lat po ich powstaniu, kiedy filozofia nordycka teoretycznie zostaÅ‚a zapomniana.

​

Skupmy siÄ™ jednak na temacie gÅ‚ównym. Hávamál dzielimy na pięć części, z których każda prezentuje wiedzÄ™ w innej dziedzinie życia:

  • GestaÞátr - zawierajÄ…ca ogólnÄ… mÄ…drość życiowÄ…;

  • Dømi Óðins - tym razem na temat życia miÅ‚osnego;

  • Loddfávnismál - ponownie nawiÄ…zujÄ…ca do mÄ…droÅ›ci życiowej;

  • Rúnatal - mówi o powstaniu run;

  • i Ljóðatal - Odyn opowiada w niej o osiemnastu poznanych przez siebie czarach.

RÚNATAL

Naturalnie wrócimy do czwartej części zbioru poematów i rozszerzymy sobie nieco wiedzÄ™ na jej temat. Tekst zapisany jest w jÄ™zyku staronordyckim, dlatego obok zamieszczam tÅ‚umaczenie, które stworzyÅ‚em w oparciu o przekÅ‚ad angielski. WyglÄ…dajÄ… one nastÄ™pujÄ…co:

138

Veit ek at ek hekk

vindga meiði á

nætr allar níu

geiri undaðr

ok geinn Óðni,

sjálfr sjálfum mér,

á þeim meiði

er manngi veit

hvars hann af rótum renn.

​

139

Við hleifi mik sÇ¿ldu

né við hornigi.

Nýsta ek niðr,

nam ek upp rúnar—

Ç¿pandi nam—

fell ek aptr þaðan.

138

Wiem, że zawisłem

na smaganym wiatrem drzewie

dziewięć długich nocy,

przebity przez wÅ‚óczniÄ™

poświęcony Odynowi,

sobie dla siebie,

na drzewie,

którego korzenie rosnÄ… tam,

gdzie nikt nigdy nie sięgnął wzrokiem.

​

139

Nikt nie dał mi jedzenia,

ni napoju z rogu.

Na koniec spojrzałem pod siebie,

wziÄ…Å‚em te runy—

krzyczÄ…c je wziÄ…Å‚em—

i wtedy upadłem.

Brzmienie wersji staronordyckiej możecie usłyszeć na stronie Materiały z zajęć.

​

Dowiadujemy siÄ™ stÄ…d mnóstwa rzeczy. Odyn w swojej pogoni za wiedzÄ… dosÅ‚ownie wiesza siÄ™ (nie wiadomo jak to interpretować, ale najpewniej chodzi o pÄ™tlÄ™ na szyi albo wiszenie do góry nogami z wÄ™zÅ‚em na kostkach) na drzewie, które uważane jest za Yggdrasil. Przebity swojÄ… wÅ‚óczniÄ…, Gungnirem, wisi tak przez dziewięć dni i nocy. DziewiÄ…tka to bardzo czÄ™sto spotykana liczba w nordyckiej mitologii, choć nie jestem w stanie do koÅ„ca okreÅ›lić, dlaczego.

​

Hávi cierpi potwornie, gÅ‚odujÄ…c na wÅ‚asne życzenie (i poÅ›wiÄ™ca siÄ™ sobie, co można bardzo różnie interpretować!) i wciąż zdobywa wiedzÄ™, aż w pewnym momencie "bierze" (czyt. przyjmuje, poznaje) runy i pojmuje sposób posÅ‚ugiwania siÄ™ nimi. WycieÅ„czony wypada ze swoich wiÄ™zów i lÄ…duje pod drzewem.

​

Tak wÅ‚aÅ›nie powstaÅ‚y zdaniem Å›redniowiecznych Skandynawów runy. Ile jest w tym prawdy? Raczej niewiele, choć nie wnikam w wasze systemy wierzeÅ„ i poglÄ…dów. Dopóki nikt nie objawi mi siÄ™ w sposób nie pozostawiajÄ…cy zÅ‚udzeÅ„ wolÄ™ bazować na wiedzy, którÄ… mamy dziÄ™ki badaniom i pracy setek jÄ™zykoznawców i etymologów.

RUNY W RĘKACH LUDZI?

Na sam koniec pozostawiÅ‚em domniemane nastÄ™pstwo poÅ›wiÄ™cenia Odyna. Dowiadujemy siÄ™ z powyższego mitu skÄ…d runy wzięły swój poczÄ…tek, jednak odpowiedź na pytanie jak znalazÅ‚y siÄ™ w rÄ™kach ludzi wciąż jest nieznana. CzÄ™sto zapewne spotkacie siÄ™ ze stwierdzeniem, jakoby Odyn przekazaÅ‚ symbole ludziom w postaci rozsypanych gaÅ‚Ä…zek albo daÅ‚ im do wypicia miód, który wymieszaÅ‚ z trocinami... czy jakoÅ› tak. Nie przykÅ‚adam wiÄ™kszej uwagi do tych opowieÅ›ci i ich zwyczajnie nie pamiÄ™tam z jednego powodu: sÄ… nieprawdziwe. 

​

Nie istnieje bowiem żadne źródÅ‚o, które mogÅ‚oby potwierdzić, że to wÅ‚aÅ›nie Odyn przekazaÅ‚ ludziom runy, a wszystkie historie, które  czytacie w Internecie sÄ… zwyczajnie zmyÅ›lone bez żadnych podstaw.

ŹródÅ‚a i wartoÅ›ciowe linki rozszerzajÄ…ce wiedzÄ™ w temacie:

  1. Wikipedia, Ragnarök - https://pl.wikipedia.org/wiki/Ragnar%C3%B6k

  2. TÅ‚umaczenie Hávamálu na jÄ™zyk angielski z 1936 roku (jÄ™zyk jest nieco niezrozumiaÅ‚y, ale dostÄ™pnych w Internecie jest niewiele przekÅ‚adów) - https://www.sacred-texts.com/neu/poe/poe04.htm

  3. Jackson Crawford, "Hávamál (complete) in Old Norse, with runes, translation and commentary" (polecam jedynie zaawansowanym sÅ‚uchaczom, gdyż dr Crawford czÄ™sto przerywa zdania, aby tÅ‚umaczyć staronordyckie sÅ‚owa) - https://www.youtube.com/watch?v=LYmxCAhf86o&ab_channel=JacksonCrawford

  4. Jackson Crawford, "The Wanderer's Hávamál" (tÅ‚umaczenie i komentarz w postaci książki, dużo wygodniejsze niż film) - https://www.amazon.com/Wanderers-Havamal-Jackson-Crawford/dp/1624668356

  5. Różne przykÅ‚ady tÅ‚umaczeÅ„ Rúnatalu - https://notendur.hi.is/haukurth/norse/reader/runatal.html

bottom of page