ŹRÓDŁA RUNICZNE

Nietypowym dla ogółu nauczania runologii w ŚM jest pozostawienie tego tematu na drugą klasę. Zazwyczaj uczniowie poznają zabytki już na pierwszych lekcjach, co moim zdaniem trochę mąci im w głowie. Nie zauważyłem też tendencji do zgłębienia tematu, a co najwyżej jego liźnięcia poprzez wspomnienie o paru kamieniach wartych zainteresowania. Przyszło mi więc do głowy zebranie tej wiedzy do jednego worka, uporządkowanie informacji i przedstawienie ich w postaci spójnego tematu, który pozostawi jakikolwiek ślad w umysłach adeptów. Dodam jednak, że planuję duże zmiany w systematyce źródeł, dlatego nie przywiązujcie się do tej obecnej.

DEFINICJA

Wspomniałem już powyżej słowo "zabytki" i w gruncie rzeczy takie przedstawienie zagadnienia jest jak najbardziej poprawne. Źródła runiczne to nic innego jak świadectwa użycia run w przeszłości, czyli pozostawione przez dawnych użytkowników tego alfabetu inskrypcje zapisane na przeróżnych nośnikach.

Takim świadectwem może być wszystko, co ma w sobie wyryte runy. Niezależnie od tego czy to kamień, czy blaszka metalu, kijek, grzebień czy budynek, wszystko to jest w stanie zapewnić dodatkowe informacje na temat użycia run i życia codziennego ludzi posługujących się nimi. Występują one na terenie całej Europy (z wyłączeniem Półwyspu Iberyjskiego) i Grenlandii. Aby ułatwić wam przyswojenie wiedzy na ich temat postanowiłem sklasyfikować je i uszeregować w przystępny sposób, który omawiam poniżej.

KATEGORIE ŹRÓDEŁ RUNICZNYCH

Świadectw użycia run jest naprawdę dużo. Na całym obszarze występowania znaleziono ich już około 6500, a liczba ta wciąż rośnie, o czym świadczą chociażby najnowsze odkrycia ze Svingerud (2023). Tak duża liczba może się wydawać przytłaczająca (choć nikt nie każe się nikomu uczyć tych informacji na pamięć!), dlatego kilka miesięcy temu wszystko poszufladkowałem, tworząc trzy główne kategorie, do których przyporządkować można każdą inskrypcję.

PRZEDMIOTY

Do tej kategorii można przyporządkować wszystkie znaleziska, będące rzeczami codziennego użytku lub ich pozostałościami. Zaliczymy do nich części uzbrojenia, broni, naczyń; monety, narzędzia, kości, itp..

Na lekcjach jako przykład inskrypcji tej kategorii przywołuję przykład widocznego po prawej Grzebienia z Vimose, na którym wyryta jest do niedawna najstarsza znana inskrypcja runiczna, datowana na około 160 rok. Więcej o niej (i każdej innej wspomnianej w tym temacie) możesz przeczytać tutaj.

KAMIENIE

Zdecydowanie najliczniejsza i najczęściej kojarzona z runami kategoria. Ku zaskoczeniu niektórych, wcale nie zaliczamy do niej tylko umiejscowionych na stałe w danym miejscu gigantycznych głazów, ale też i ich odłamki lub posągi czy rzeźby lub inskrypcje na ścianach budowli. Wróćmy jednak do faktu, że ryty w skale są najliczniejsze. Dlaczego? Odpowiedź jest nadzwyczaj prosta i nie wymaga zbyt wiele myślenia: są najbardziej trwałe! Zresztą świadczy ku temu również fakt, że znajdujemy ich najwięcej i większość z nich jesteśmy w stanie z łatwością odczytać, jeśli nie są uszkodzone.

Ciekawym przykładem inskrypcji na kamieniu jest widoczny po prawej Kamień z Kylver. Na jego powierzchni wyryto cały skład Futharku Starszego, co samo w sobie jest bardzo cenną (i rzadką) informacją, ale żeby nie było tak przyjemnie, jest na nim również kilka zagadkowych symboli, na temat których runolodzy dalej się spierają. Kamień ten służył jako płyta grobowa, dlatego też poprzez wyrycie widocznego w jego prawej górnej części palindromu "sueus" niektórzy twierdzą, że w ten sposób ktoś chciał zatrzymać duszę w grobie.

Do niedawna przystałem na prezentowanie jednego zabytku dla każdej kategorii, jednak marzec 2023 roku przyniósł nam niesamowite odkrycie: najstarszy kamień runiczny. Kamień ze Svingerud datujemy na lata ok. 25-100 n.e., co świadczy, że jest on najstarszym zachowanym źródłem runicznym. Widoczna na nim inskrypcja to najprawdopodobniej imię żeńskie, Idiberug, lub imię męskie - Idiberun.

RĘKOPISY

Najmniej liczna grupa źródeł runicznych. Powód to dokładne przeciwieństwo trwałości kamieni - papirus, czy też pergamin, to bardzo podatne na działanie czasu narzędzie. Mamy ogromne szczęście, że do naszych czasów dotrwało kilka lub też kilkanaście takich znalezisk.

Przywoływanym przeze mnie zawsze przykładem jest Codex Runicus, który stanowi jeden z najdłuższych zapisów runicznych, jakie pochodzą ze średniowiecznych czasów. Stanowi on doskonałe źródło historyczne dla osób zainteresowanych dziejami Danii i Szwecji. Pośród jego 202 stron (!) znajdziemy kronikę władców wspomnianych państw, opis granic i spis praw Skanii (południowej części Półwyspu Skandynawskiego) czy też najstarszy znany w Danii zapis nutowy, którego rekonstrukcji podjęło się już kilka grup muzycznych.

Źródła i wartościowe linki rozszerzające wiedzę w temacie:

Michael P. Barnes, "Runes: A Handbook" - https://www.amazon.com/Runes-Handbook-Michael-P-Barnes/dp/1843837781 (niesamowicie godna polecenia książka, która idealnie wprowadza czytelnika w świat run i tłumaczy zagadnienia w bardzo przystępny sposób)
Wikipedia, Grzebień z Vimose - https://pl.wikipedia.org/wiki/Grzebie%C5%84_z_Vimose
Wikipedia, Kylver Stone - https://en.wikipedia.org/wiki/Kylver_Stone
Wikipedia, Codex Runicus - https://pl.wikipedia.org/wiki/Codex_Runicus
Indeks Źródeł Runicznych
RunesDB - https://www.runesdb.eu/en/ - źródło szczegółowych informacji na temat wielu znalezisk