STYLE ZAPISU
FUTHARKU MŁODSZEGO

Alfabet Ery Wikingów kryje wiele tajemnic. Jedną z nich - zdecydowanie za mało eksplorowaną - są style jego zapisu. Zazwyczaj na lekcjach słyszymy jedynie, że istnieją, nie przykładając tym samym do nich żadnej uwagi poza zapamiętaniem prostego faktu egzystencji. Tak właściwie ciężko jest mi nawet założyć, że w momencie czytania tego tekstu jesteście w stanie wywnioskować, o czym w ogóle mówię; niewielu ludzi posiada jakąkolwiek wiedzę na ten temat, dlatego przychodzę z pomocą.

Style zapisu to nic innego jak tzw. "odmiany" Futharku Młodszego, które poznaje każdy adept przy okazji lekcji o alfabetach runicznych - mowa tu oczywiście o odmianie duńskiej i szwedzko-norweskiej. Nie są to nieprawidłowe nazwy, jednak ja skłaniam się ku ich odpowiednikom: kolejno długo- i krótkogałązkowej. Do wymienionych powyżej możemy dopisać jeszcze dwa, których z pewnością nie znacie: runy bez pnia oraz lönnruny, i mamy tym samym stworzoną całą klasyfikację!

STYLE ZAPISU FUTHARKU MŁODSZEGO

DŁUGOGAŁĄZKOWY

KRÓTKOGAŁĄZKOWY

BEZ PNIA

LÖNNRUNY

STYL DŁUGOGAŁĄZKOWY

Bez wątpienia styl ten jest najbardziej rozpoznawalny ze wszystkich. To on stanowi podstawowy wygląd Futharku Młodszego, jaki znamy i jakiego używamy na co dzień. Zachował się on w największej liczbie inskrypcji spośród całej reszty i pod tym względem zdecydowanie się wyróżnia, choć nie jest to wcale dowód na to, że był używany częściej od pozostałych. Nie należy wykluczać możliwości, że większa liczba inskrypcji odnalezionych w danym stylu (lub pisanych konkretnym alfabetem, bo odnosi się to również do wszystkich pozostałych znalezisk) jest jedynie efektem przypadku, wcale nie dowodząc, że styl pokrywający większą część zachowanych inskrypcji jest tym popularniejszym.

ᚠ ᚢ ᚦ ᚬ ᚱ ᚴ ᚼ ᚾ ᛁ ᛅ ᛋ ᛏ ᛒ ᛘ ᛚ ᛦ

Na podstawie badań i okoliczności odnajdowania inskrypcji runolodzy wysuwają tezę, jakoby styl długogałązkowy miał królować na terytorium ówczesnej Danii - stąd jego druga nazwa. Z czasem jego popularność wzrastała i w końcu opuściła granice rodzimego państwa, rozpowszechniając się również w Szwecji.

STYL KRÓTKOGAŁĄZKOWY

Siostrzana wersja stylu długogałązkowego. Obydwa rodzaje zapisu współistniały i rozwijały się w swoim tempie, jednak runy krótkogałązkowe nie są tak dobrze zbadane, jak te drugie. Wszystko przez to, że uproszczone runy były zarezerwowane przede wszystkim dla osób wycinających inskrypcje w drewnie - stąd tak mało śladów ich użycia zachowało się do naszych czasów. Zazwyczaj używano ich również w zapiskach codziennego użytku. Różnicę między dwoma siostrzanymi stylami wyjaśniłbym następującym (i nieodpowiednim dla osób bez wyobraźni) przykładem: długimi gałązkami pisano akty własności, a krótkimi listy zakupów.

ᚠ ᚢ ᚦ ᚭ ᚱ ᚴ ᚽ ᚿ ᛁ ᛆ ᛌ ᛐ ᛓ ᛙ ᛚ ᛧ

Runy krótkogałązkowe rozwijały się najlepiej na terenie Szwecji i Norwegii, stąd również pochodzi ich nazwa. Nie minęło jednak wiele czasu, a zostały zepchnięte na dalszy plan przez swojego krewniaka z Danii. Po tym wydarzeniu odeszły w zapomnienie i używane były już tylko naprzemiennie ze stylem długogałązkowym w Norwegii, gdzie powstała nawet mieszanka nazywana "zmiksowanym" Futharkiem.

STYL BEZ PNIA

Jak dobrze wiecie, Futhark Młodszy to efekt próby uproszczenia alfabetu i zmniejszenia liczby jego liter. Zdawać by się mogło, że zredukowanie ich do absolutnego minimum wystarczyło, jednak pojawiły się w X wieku osoby, które nadal potrzebowały zmian. Ewolucja doprowadziła więc do powstania run bez pnia, czyli trzeciego wariantu Futharku Młodszego, mającego za zadanie maksymalne skrócenie czasu zapisu.

Przy uważnej analizie zdołacie zauważyć, że brakuje tutaj runy odpowiadającej dźwiękowi "Ą", czyli Ãss. Zakłada się jednak, że wygląda ona jak odwrócone "B", czyli czwarta runa od tyłu z powyższej grafiki.

Istnieje bardzo mało zachowanych inskrypcji dokumentujących użycie run bez pnia, a sam system nie zyskał nigdy większej popularności i nie udało mu się wybić pośród reszty stylów (ciekawe dlaczego). Mimo swojej prostoty nie jest on zbyt praktyczny; runolodzy poświęcają ogromne ilości czasu, aby odczytać zapisane za jego pomocą słowa, bowiem sama różnica w wysokości zapisania runy może zmienić znaczenie wyrazu, a nawet całej inskrypcji, na zupełnie inne.

ÁTTRUNY A LÖNNRUNY

Wielokrotnie powtarzałem już, że nazwa "Áttruna" została przeze mnie wymyślona i skonstruowana jedynie na potrzeby nauki w Świecie Magii. Nadałem ją skryptowi runicznemu, który powstał w oparciu o źródła runiczne prezentujące zapisane w ten konkretny sposób inskrypcje, a który przez wielu jest postrzegany jako czwarty styl zapisu Futharku Młodszego.

"Lönnrunor", czyli Lönnruny, to szwedzka nazwa nadana wszystkim zapisom obrazkowym, polegającym na zapisaniu runy poprzez opisanie jej pozycji w alfabecie za pomocą grafiki. Różnica pomiędzy dwoma terminami jest taka, że Áttruny to mój osobisty twór, obejmujący zapisy zarówno w Futharku Młodszym, jak i Starszym, inspirowany Lönnrunami; z kolei Lönnruny to nazwa akademicka, obejmująca jedynie inskrypcje w Futharku Młodszym (bowiem nie znaleziono historycznych dowodów na wykorzystanie skryptu Áttrun do zapisywania Futharku Starszego). Mówiąc inaczej: Áttruny nie są stylem zapisu, Lönnruny jak najbardziej. Miejcie to na uwadze, jeśli kiedykolwiek postanowicie chwalić się swoją wiedzą w świecie realnym.

Źródła i wartościowe linki rozszerzające wiedzę w temacie:

Michael P. Barnes, "Runes: A Handbook" - https://www.amazon.com/Runes-Handbook-Michael-P-Barnes/dp/1843837781 (niesamowicie godna polecenia książka, która idealnie wprowadza czytelnika w świat run i tłumaczy zagadnienia w bardzo przystępny sposób)
Jackson Crawford, "Rune styles [...]" - https://www.youtube.com/watch?v=UEdqGxWlO-M&ab_channel=JacksonCrawford
Blog "Skandis", "Kamień runiczny z Malsta [...]" - https://blogvigdis.wordpress.com/2019/07/18/kamien-runiczny-z-malsta/
Wikipedia, Younger Futhark - https://en.wikipedia.org/wiki/Younger_Futhark